Giotino
Custom gitaren en ukuleles
DE halspen of trussrod
Onder de toets en in de hals van je gitaar ligt een halspen.
In akoestische- en elektrische gitaren ligt een stang in de hals. Deze stang, de halspen, zorgt ervoor dat de hals niet krom trekt door de spanning van de snaren. De meeste klassieke gitaren hebben om die reden geen halspen; nylon snaren geven veel minder spanning dan stalen snaren.
De halspen kan via een moer worden aangedraaid. De pen gaat dan bol staan, waardoor het de hals van je gitaar ook bol kan zetten, of juist recht. Er zijn twee type halspennen; enkele actie en dubbele actie truss rods. Bij een enkele actie kan de pen maar een kant opbuigen. En bij een dubbele actie kan de pen twee kanten opbuigen. In de praktijk betekend dat dat je met een enkele actie halspen de hals wel relief kan geven, maar niet recht kan zetten als de kromming van de hals naar beneden staat.
In de hals wordt voordat de toets erop gelijmd wordt een geul gefreesd waar de haslpen los in komt te liggen. Over de haslpen komt een heel dun latje te liggen zodat de toets niet aan de halspen wordt gelijmd. In het model op de foto komt de moer aan de kop kant van de hals te liggen. Bij veel akoestische gitaren en bij vele Fenders ligt de moer aan de klankkast kant of brug kant.
Als je de halspen naar links draait gaat deze losser liggen en komen de snaren wat omhoog ten opzichte van de toets. Dit zou bijvoorbeeld fret buzz kunnen verminderen. Draai je naar rechts dan komen de snaren omlaag en verlaag je de actie van je hals, dat zou makkelijker kunnen spelen met minder kracht. Dit is geen artikel over hoe zelf de halspen af te stellen. Mocht je zelf bezig zijn met het afstellen van de hals en je hebt er vragen over, stuur ons een berichtje, dan kijken we hoe we je kunnen helpen er zelf uit te komen.
Als de haslpen in de geul ligt en er een dun stripje hout overheen is gelegd, wordt de toets op de hals gelijmd. Nu zie je de halspen niet meer. Bedankt voor het lezen. Wij hopen je hiermee een inkijkje te hebben gegeven van wat er in de hals van je gitaar gebeurd.
Bolling in de klankkast
De boven- en achterbladen van je akoestische gitaar zijn niet plat.
In dit eerste artikel over het bouwen van een akoestische gitaar gaan we het hebben over het boven- en achterblad van de gitaar. Dit zijn de top waar het klankgat zit en de kant die je tegen je lichaam houd terwijl je speelt. Deze lijken plat te zijn, maar dat zijn ze niet.
Het bouwen van een akoestische gitaar begint met de houtkeuze. Er zijn vele soorten hout om gitaren van te bouwen, met verschillende kwaliteiten en nadelen. Voor de bouw van de klankkast hebben we 6 planken nodig. Twee planken van rode spar voor het bovenblad, vier planken van tropisch rozenhout voor de zijkant en het achterblad. Het hout voor het boven- en achterblad wordt tot de juiste dikte geschuurd. De zijkanten daarvan worden vervolgens recht geschuurd. Dan worden de planken voor het boven- en onderblad tegen elkaar gelijmd, zodat de tekening van het hout mooi gespiegeld uitkomt.
Met de lintzaag wordt nu de vorm van de gitaar ruw weg uitgezaagd. We hebben nu twee platte planken in de vorm van de gitaar. Maar je gitaar is niet plat. Zowel de top als de achterkant hebben een radius, die van de top is het vlakst. Op beide delen van de gitaar komen aan de binnenkant bracings te zitten; latjes die de gitaar verstevigen en een grote invloed hebben op de klank van de gitaar. Deze latjes worden aan de onderkant op radius geschuurd. Dat gebeurd op een grote ronde schijf waar het top- en achterblad ruim op past. Er zijn twee schijven met ieder een eigen radius, een voor elke zijde. Als de bracings op radius geschuurd zijn kunnen ze op de bladen gelijmd worden. We leggen het blad op de radiusschijf. Vervolgens lijmen we de latjes op het blad en klemmen deze vast tussen de bovenkant van de kast waar de schijf in ligt en de bracings.
Als de bladen uit de klemmen komen, zijn ze bol in plaats van plat. Dit blijven ze tot de gitaar in elkaar gezet wordt. En daarna natuurlijk ook. De bracings gaan vervolgens op hoogte gemaakt worden met de bijtel en daarna nog geschuurd worden waar nodig. Op het topblad zit een X-bracing. Dit betekend dat de fundering van de bracing een X vorm heeft. Naast deze X-bracing komen nog meer latjes om het blad te verstevigen. Voor de klank maken we met de bijtel een piramide vorm in deze bracings. Later gaan we zien hoe deze in de gitaar passen en in de zijkant verwerkt gaan worden.
De binnenkant van de gitaarbladen is nu bijna af, er komt nog een versteviging in het bovenblad om de hals aan te bevestigen. In het vervolg gaan we laten zien hoe de zijkanten gevormd worden.
Actie
Wat is het wel en wat is het niet
Vroeg of laat krijg je als gitarist de term hoge- of lage actie te horen. Vaak lees je dat de actie de afstand van de snaren tot de toets, oftewel het fretboard is. Dat is niet helemaal correct. Het is niet heel lastig, maar meet wel heel nauw. De actie is de afstand van de onderkant van de snaar tot de frets en niet de toets. Je wilt weten wanneer de snaar de fret raakt en hoe lang de afstand tot de fret is.
Hoge actie versus lage actie
Bij een hoge actie is de afstand van de onderkant van de snaar tot de bovenkant van de frets groot. Dit betekent dat je de snaren harder moet indrukken om een noot of akkoord te kunnen spelen. Dit kan lastig zijn als je vingers nog niet sterk genoeg zijn om de snaren in te drukken. Waarom dan toch een hoge actie? Voor sommige speelstijlen kan een hoge actie voordelig zijn. Het buigen, oftewel benden, van de snaren gaat makkelijker en de snaren zullen minder snel ‘chocken’ of doodslaan, als de snaar te laag is kan een bend geen geluid maken. Iets hogere actie levert ook meer volume en ‘sustain’, de snaren kunnen langer blijven trillen. Daarnaast kan een grotere afstand van snaar naar fret ook de zogenaamde fret buzz tegengaan.
Bij een lage actie is de afstand van de onderkant van de snaar tot de bovenkant van de frets klein. Dit betekend dat je minder hard hoeft te drukken om een noot of akkoord te spelen. Bij een te lage actie kun je last krijgen van fret buzz; de snaren trillen tegen een of meerdere frets aan en veroorzaken een zoem of krakend geluid. Daarnaast kan een te lage actie het buigen van de snaren dood doen slaan; je bends geven dan geen geluid. Lage actie versnelt je spel en maakt het spelen lichter. Metal spelers met snel spel en veel distortion zullen minder last hebben van fret buzz omdat je deze dan niet hoort. De voordelen wegen dan op tegen de nadelen.
Hoe en waar stellen wij de actie af
Er zijn verschillende plaatsen op de gitaar waar je de actie kunt afstellen. Frets 1, 3, 12 en 17 komen vaak voor. Het belangrijkste is dat je weet welke methode er is gebruikt, zodat je consequent dezelfde methode gebruikt, of weet waarom je tot afwijkende metingen komt. Wij meten bij alle gitaren de actie bij fret 1 en bij fret 12. De actie bij fret 1 wordt grotendeels bepaald door de topkam. De actie bij fret 12 door de brug en het zadel. Ook de relief van de gitaar speelt een rol in de afstelling van de actie. Relief is de lichte buiging die veel gitaren hebben vanaf ongeveer fret 8 tot en met fret 5. Om de actie precies te meten zijn er twee methoden; met de hand en in speelpositie of met een digitale actie meter terwijl de gitaar plat ligt. Bij de eerste methode heb je geen last van de zwaartekracht die aan de hals en snaren trekt. Het is wel lastiger om tot op de honderdste millimeter nauwkeurig te meten. Bij de tweede methode kunnen we tot op de honderdste millimeter nauwkeurig meten. Hierbij ligt de gitaar wel plat, wat een miniem effect op de hoogte van de snaren heeft. Wederom is het belangrijk om consequent te zijn in de metingen die je gebruikt. Wij gebruiken de digitale methode.
Bestaat er een standaard actie?
Is er een standaard actie hoogte voor gitaren? Ja en nee. Er zijn vele standaard actie hoogten te vinden. Echter, iedere gitaar is anders, zelfs binnen het zelfde model uit het zelfde jaar zitten verschillen. Alleen het weer al kan een grote rol spelen. Hoge luchtvochtigheid, of juiste droogte zullen effect hebben op de actie van je gitaar. Natuurlijk is ook je speelstijl van belang. Toch hebben wij ten behoeve van communicatie wel een ‘standaard’ actie die wij hanteren, gebaseerd op een gemiddelde actie hoogte. In deze volgen wij de instellingen van Stewmac; de toonaangevende Amerikaanse fabrikant voor het gereedschap waar wij mee werken. Wil je hier meer over weten, neem dan gerust contact met ons op. Wij zijn er ten slotte voor jouw speelplezier.
Giotino 